ĐỀN THỜ BÀ CHÚA NGỌC

Đền thờ bà Chúa Ngọc – vạn Thương Hải và đình làng Triều Dương ở Phú Quý

Bên cạnh đình làng, chùa chiền là một loại hình tôn giáo truyền thống của các quốc gia ở phương Đông nói chung và Việt Nam nói riêng; trên đảo Phú Quý còn có rất nhiều ngôi lăng, vạn thờ cá voi (một loại hình tín ngưỡng ngư nghiệp lâu đời của cư dân vùng biển đảo), đền thờ bà Chúa Ngọc (còn gọi là Pô Inư Na Gar hay Thiên Ya Na Diễn Ngọc Phi – một nữ thần gắn với nhiều huyền thoại linh thiêng, hiện thân cho người mẹ sáng tạo ra muôn loài và được người Chăm tôn kính coi là Bà Mẹ Xứ Sở), đền thờ Quan Thánh Đế Quân và đền thờ Bạch Mã Thái Giám…

Quần thể kiến trúc di tích lịch sử – văn hóa đền thờ Bà Chúa Ngọc – vạn Thương Hải thờ phụng 2 vị thần khác nhau trong 2 ngôi chính điện xây liền kề nhau. Nhìn từ hướng đối diện thì ngôi chính điện bên tả thờ bà Chúa Ngọc, ngôi chính điện bên hữu thờ ông Nam Hải (cá voi). Kết cấu kiến trúc của di tích chủ yếu sử dụng vật liệu gỗ làm bộ khung sườn, các khán thờ được tạo tác bằng gỗ quý và chạm khắc nhiều hình tượng dân gian xưa như: lưỡng long tranh châu, chim thú, hoa lá và dây leo đan xen nhau uyển chuyển. Ngoài những giá trị kiến trúc, lịch sử – văn hóa, đền thờ Bà Chúa Ngọc – vạn Thương Hải còn bảo lưu một số di vật cổ có giá trị. Đáng kể nhất là những di sản Hán Nôm ghi lại quá trình di dân, khai hoang, dựng đền thờ và vạn của cư dân làng Thương Hải ngày trước. Di tích được các vua triều Nguyễn ban tặng 10 sắc phong, trong số đó có 5 sắc phong thần cho Thiên Ya Na Diễn Bà Chúa Ngọc, 3 sắc phong cho Thần Nam Hải và 2 sắc phong thần cho Bắc trấn đô đốc Bùi Quận Công.

Đình Triều Dương là nơi tôn thờ Thành hoàng bổn cảnh làng và các bậc tiền nhân đã có công khai mở đất và tạo lập làng. Theo các nguồn tư liệu hiện nay còn lưu lại trên đảo, đình Triều Dương được khởi dựng vào năm 1773. Cũng như các đình làng khác, thuở mới tạo dựng theo lối kiến trúc dân gian truyền thống cùng thời của người Việt ở thế kỷ XVIII ở Bình Thuận nói chung và đảo Phú Quý nói riêng. Các hạng mục kiến trúc đình làng Triều Dương được các thế hệ cha ông trong buổi đầu đến đây tạo dựng kiên cố, vững chắc theo lối kiến trúc dân gian cùng thời; các thế hệ nối tiếp đã nhiều lần trùng tu, sửa chữa ngôi đình; trong tổng thể chung kết cấu kiến trúc đình làng Triều Dương vẫn bảo lưu được những giá trị kiến trúc và nghệ thuật văn hóa dân gian. Ngoài ra, tại đình làng Triều Dương hiện còn bảo lưu một số di vật có giá trị lịch sử văn hóa, phản ánh quá trình hình thành làng, tạo dựng đình ngày trước. Đáng quý nhất 5 sắc phong các vua triều Nguyễn ban tặng cho Thành hoàng bổn cảnh và chỉ dụ nhân dân làng Triều Dương phụng thờ.

Hàng năm, tại hai di tích diễn ra hai kỳ tế lễ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa tinh thần của cộng đồng dân cư trong làng với niềm tin cầu mong cuộc sống được an lành, no ấm…

Đền thờ Bà Chúa Ngọc và vạn Thương Hải, cùng đình làng Triều Dương với những di tích động sản và bất động sản còn lại, đây là những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể do ông cha tạo dựng nên, là di sản văn hóa dân gian quý giá. Trải qua những biến cố thăng trầm lịch sử, tác động thiên nhiên, những giá trị tiêu biểu của đền thờ Bà Chúa Ngọc – vạn Thương Hải và đình làng Triều Dương vẫn được duy trì, gìn giữ và chuyển tiếp từ đời này qua đời khác.

Với những giá trị về kiến trúc, nghệ thuật và lịch sử – văn hóa tiêu biểu, ngày 16/11/2007 Chủ tịch UBND tỉnh Bình Thuận có Quyết định số 2958/QĐ-UBND và Quyết định số 2959/QĐ-UBND chính thức xếp hạng đền thờ Bà Chúa Ngọc và vạn Thương Hải, đình làng Triều Dương là di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh. Đây là niềm vinh dự, tự hào của nhân dân huyện Phú Quý nói chung và nhân dân xã Ngũ Phụng, Tam Thanh nói riêng.

(Theo Bình Thuận)

MỤC LỤC – BÌNH THUẬN –  PHAN THIẾT