Khác với đền tháp Chăm được xây dựng bằng kỹ thuật và chất kết dính đặc biệt mà hơn cả ngàn năm sau và đến nay vẫn làm đau đầu các nhà nghiên cứu cùng với những giá trị tuyệt vời của một nền nghệ thuật và điêu khắc.
Ðối lập với nền nghệ thuật và kỹ thuật xây dựng tháp Chăm từ thế kỷ XVII trở về trước, từ thế kỷ XVII trở về những thế kỷ sau khi đất nước bị suy kiệt, nhân tài vật lực và kỹ thuật bị thất truyền, mà nhu cầu thờ phụng Tổ tiên và tôn giáo vẫn là nhu cầu thường trực nên người Chăm chuyển sang xây dựng dạng kiến trúc đền thờ và sử dụng vật liệu gỗ, ngói, vôi như người Việt và hình dạng kiến trúc như một ngôi chùa đương thời. Tiêu biểu cho dạng kiến trúc này là đền thờ Vua Chăm Pôklong MơhNai.
Ðền thờ Vua Chăm Pôklong MơhNai được người Chăm xây dựng trên đỉnh đồi cát thuộc thôn Lương Bình, xã Lương Sơn ở về phía Nam và cách huyện lỵ Bắc Bình 15km, cách Phan Thiết gần 50km về hướng Bắc. Ðền thờ được xây dựng để thờ Vua Chăm Pôklong MơhNai – một trong những vị vua cuối cùng của Vương quốc Chămpa trước khi Vương quốc này tan rã. Theo biên niên sử Chăm, ông được lên ngôi vào đầu thế kỷ XVII và đến năm 1627 nhường ngôi lại cho con rể là Pôklong GaHul.
Ðền thờ gồm có 5 gian thờ mà các nhà khảo cổ Pháp khi nghiên cứu lịch sử Chămpa ở thể kỷ XIX gọi là điện thờ. 5 gian đền thờ xây dựng theo hình chữ T. Dãy nhà 3 gian dùng để thờ phụng : Gian giữa thờ tượng Vua Pôklong MơhNai, gian bên phải thờ tượng Bà Thứ Phi người Việt (Công Chúa con của một vị Chúa Nguyễn) cùng một số tượng Kút con của Bà. Bên trái là gian thờ Bà Hoàng Hậu Chăm Pô Bia Sơm, vợ cả của Vua cùng một số tượng Kút chạm khắc đẹp là con của Bà. Dãy nhà trước gồm 2 gian lớn để trống dùng làm nơi chờ đợi và thực hiện nghi lễ bên ngoài trước lúc vào đền thờ.
Tượng vua Pôklong MơhNai được các nghệ nhân Chăm tạc vào một khối đá xanh xám với nghệ thuật điêu khắc tinh tế, pho tượng tả cảnh nhà Vua đang ngự ở Triều đình, đầu đội Vương miện oai nghiêm. Ðây là một trong những pho tượng Chăm có kích thước lớn còn tồn tại nguyên vẹn đến ngày nay. Hai gian thờ ở bên Tả và bên Hữu gian thờ Tượng Vua là gian thờ Tượng Bà Hoàng Hậu người Chăm Pô Bia Sơm và Tượng Bà Thứ Phi người Việt bị kẻ gian đập phá mất phần đầu, một phần thân, hiện nay chúng ta thấy còn nguyên vẹn là những phần làm lại sau này.
Hàng năm gia đình, dòng tộc Hậu duệ nhà Vua cùng đồng bào Chăm tổ chức nhiều nghi lễ tại đền thờ. Lớn nhất là dịp lễ hội Katê tổ chức vào tháng 7 Chăm lịch với quy mô và giá trị lịch sử văn hóa của nó. Vào dịp lễ hội này ở di tích tổ chức nhiều nghi lễ, phong tục theo tập quán của người Chăm, trong đó có phần lễ nghi thuộc văn hóa phi vật thể diễn ra một cách tự nhiên, sinh động. Dịp này tượng Vua được đội Vương miện thật bằng vàng, được mặc áo Ðại lễ, tượng Hoàng Hậu và bà Thứ Phi cũng được tắm rửa mặc áo, đội mũ. Ðền thờ Vua Chăm Pôklong MơhNai đã bị cháy vào cuối thế kỷ XIX, sau đó người Chăm tiếp tục tu sửa lại để thờ phụng. Năm 2001 tỉnh Bình Thuận đã có dự án trùng tu tôn tạo lại toàn bộ các hạng mục của di tích nhằm giữ gìn những giá trị lịch sử văn hóa nghệ thuật trong những ngôi đền thờ.
Ðền thờ đã được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử – nghệ thuật cấp Quốc gia vào năm 1991.
Trang DTLSDLTC Bình Thuận
Thuyngakhanhhoa's Blog 